Grote opkomst dankzij het goede weer

Dankzij het goede weer waren de Landelijke Sterrenkijkdagen op 7 en 8 maart weer een groot succes! Met zes telescopen konden de bezoekers de Maan, Venus, Mars, Jupiter, en de Orionnevel te bewonderen. Het eerste half uur was ook Mercurius zichtbaar. Op vrijdag schatten we het aantal bezoekers op 130 tot 150, en zaterdag op 100 tot 130. 

Iedere telescoop had zijn "eigen" hemellichaam toegewezen, en de vrijwilliger gaf daarover nadere informatie. De hele avond, van 19.30 tot aan 22.00 uur toe, bleef het druk op het dakterras. Van jong tot oud, Arnhemmers en "buitenlui" waaronder ook een groep Oekraïners met hun eigen tolk, iedereen was enthousiast en er werden veel vragen gesteld en zo goed mogelijk beantwoord.

Wil je ook eens overdag een ster bekijken? Op zaterdag 29 maart staan we van 11.15 tot 13.00 uur met verschillende telescopen bij de Stadsboerderij Presikhaaf, aan de Ruitenberglaan 4 in Arnhem. Daar kun je dan getuige zijn van een gedeeltelijke zonsverduistering!

Kids en tieners van 7 tot 15 jaar opgelet!

Zondag 19 januari is er weer een bijeenkomst van Presikheaven Junior met Rory. Dan weet je het wel: dat wordt weer machtig interessant en superleuk! Kom dus ook naar de Stadsboerderij Presikhaaf in het Park aan de Ruitenberglaan 4  in Arnhem.

Van 14.00 tot 16.00 uur leer, zie en doe je weer van alles met en over sterrenkunde en ruimtevaart!

Kosten: Kinderen gratis  (vrijwillige bijdrage van 1 euro is zeer welkom!). Ouder/verzorger (max. 1 per kind): 4 euro.

N.B. E-mail tevoren de naam en geboortedatum van kind(eren) aan presikheaven@gmail.com met als onderwerp Presikheaven Junior 19 januari.

Een nieuw jaar met nieuwe sterrenkijkavonden! We beginnen 2025 op vrijdag 3 en zaterdag 4 januari met speciale planetenkijkavonden, want behalve Mercurius zijn dan alle planeten te zien! De vrijwilligers van Sterrenwacht Presikheaven staan dan vanaf 18.00 tot ongeveer 20.00 uur met verschillende telescopen op het dakterras van Multifunctioneel Centrum Presikhaven aan de Laan van Presikhaaf 7 in Arnhem.

Aan het begin van de avonden zijn in het zuidwesten de Maan en de planeet Venus te zien. Omdat haar baan binnen die van de Aarde ligt is voor ons ongeveer de helft van de planeet verlicht. Omdat Venus altijd onder een dik wolkendek schuilgaat zijn er verder weinig details te zien.

Linksboven Venus staat Saturnus . Met zijn ringen is het de meest fotogenieke planeet. We kijken nu bijna tegen de zijkant van die ringen aan. Op zaterdagavond kun je iets zeldzaams bekijken: om 18.26 uur verdwijnt de planeet achter de Maan! Na 34 seconden is de planeet dan geheel bedekt. Ruim een uur later, om 19.34 uur komt Saturnus aan de verlichte rechterkant van de Maan weer tevoorschijn.

In het oosten staat een staat een zeer heldere "ster": het is de planeet Jupiter. Al met een kleine kijker zijn de vier helderste manen te zien: ten oosten van de planeet staan Callisto en Ganymedes, en dichterbij Jupiter staan aan de andere kant Io en Europa. Vergelijk hun stand aan het begin van de kijkavond met die aan het einde, en je ziet duidelijk dat ze bewegen: Io naar Jupiter toe, en Europa er vandaan.

Aan de hemel staan tussen Jupiter en Saturnus de planeten Uranus en Neptunus. Beide zijn alleen te zien met een telescoop en staan op een enorme afstand: Uranus op 2,8 en Neptunus op ruim 4,5 miljard kilometer! Daarom is een sterke vergroting nodig om te kunnen zien dat het geen sterren zijn.

Ten slotte hebben we nog de planeet Mars. Deze staat laag aan de oostelijke hemel. De rode planeet is veel kleiner dan de Aarde en blijft ook door een telescoop bekeken een klein bolletje. Is de atmosfeer stabiel en heb je scherpe ogen dan zijn er soms detalis op de planeet te zien, zoals een witte poolkap.

Hoewel beide avonden de planeten en de Maan de hoofdschotel vormen, zijn er nog enkele andere fraaie objecten te zien. Zo staat onder Jupiter, laag boven de horizon, de Orionnevel. In deze enorme gas- en stofwolk ontstaan op dit moment nieuwe sterren en planeten, vandaar de bijnaam kraamkamer van de sterren. Staat hij te laag om te bekijken? Geen nood: op 7 en 8 maart zijn er ook kijkavonden, en dan staat Orion hoog in het zuiden.

Gemakkelijker te zien (want veel hoger aan de hemel) zijn de Plejaden. een open sterhoop linksboven Jupiter. De sterren zijn zo'n 100 miljoen jaar oud en voor sterren is dat jong. Je zou het een crèche voor peutersterren kunnen noemen.

Alle sterren die we zien staan op afstanden van zo'n tien tot enkele duizenden lichtjaren. Ze horen allemaal bij onze Melkweg: een verzameling van honderden miljarden sterren en planeten. Maar hoog aan de hemel is een ovaal wazig vlekje te zien: het is de Andromedanevel. Net zo'n verzameling sterren als de Melkweg, alleen nog groter en op een afstand van 2,5 miljoen lichtjaar! Op een donkere plek zonder maanlicht is het met het blote oog het verste object wat we kunnen zien.

Bonus: op zaterdag 4 januari verdwijnt Saturnus om 18.26 uur achter de Maan! Ruim een uur later, om 19.34 uur, komt hij aan de verlichte rechterkant weer tevoorschijn. De eerstvolgende Saturnusbedekking is op 24 april 2031.

Meld je voor deze avonden aan door een e-mail te sturen naar presikheaven@gmail.com met als onderwerp: Kijkavond januari 2025 en in de e-mail: je naam en het aantal personen. 

De sterrenkijkavond is vrij toegankelijk en geschikt voor alle leeftijden. 

Bij bewolkte hemel verhuizen we naar binnen: met ons computergestuurde planetarium kun je dan toch de sterrenhemel bewonderen. Ook draaien we films en zijn er presentaties. En met al je vragen kun je terecht bij de vrijwilligers van Sterrenwacht Presikheaven. Let op: binnen is geschikt voor kinderen vanaf tien jaar.

🔭🌌 Star Party / Sterrenkijkavond !  🔭✨

In het laatste weekend van oktober zetten we de klok een uurtje terug: we gaan dan van de zomer- naar de standaardtijd, officieel bekend als de Midden-Europese Tijd. Traditiegetrouw wordt die zaterdag de Nacht van de Nacht georganiseerd, dit jaar op zaterdag 26 oktober.

Sterrenwacht Presikheaven staat dan vanaf 19.30 uur tot ongeveer 22.00 uur met verschillende telescopen op het dakterras van Multifunctioneel Centrum Presikhaven aan de Laan van Presikhaaf 7 in Arnhem.

De hele avond is Saturnus te zien. Met zijn ringen is het de meest fotogenieke planeet. We kijken nu bijna tegen de zijkant van die ringen aan.

Maar met de telescopen turen we nog dieper in het heelal, zoals naar een fraaie dubbele open sterrenhoop in het sterrenbeeld Perseus op 7.000 lichtjaar afstand, en een grote bolvormige sterrenhoop in Hercules op 23.000 lichtjaar. Het verste object is de Andromedanevel, een verzameling van honderden miljarden sterren op 2,5 miljoen lichtjaar afstand. We zien dit stelsel zoals het er 2,5 miljoen jaar geleden uitzag en kijken dus ver terug in de tijd.

En een onverwachte bonus: misschien is met een kijker de komeet Tsunchinshan-ATLAS te zien! ☄️

Meld je aan door een e-mail te sturen naar presikheaven@gmail.com met als onderwerp: Nacht van de Nacht 2024 en in de e-mail: naam en aantal personen. 

De sterrenkijkavond is vrij toegankelijk en geschikt voor alle leeftijden. 

Bij bewolkte hemel verhuizen we naar binnen: met ons computergestuurde planetarium kun je dan toch de sterrenhemel bewonderen. En met al je vragen kun je terecht bij de vrijwilligers van Sterrenwacht Presikheaven. Let op: binnen is geschikt voor kinderen vanaf tien jaar.

Voor ouders die bang zijn dat hun kind niet genoeg slaap krijgt: die nacht zetten we de klok een uur terug. Dus laat ze een uur sterrenkijken, dan missen ze geen seconde slaap! 😴

🌞 Weekend van de Wetenschap 🌞

Op zaterdag 5 oktober een bijzondere bijeenkomst in de Stadsboerderij Presikhaaf, aan de Ruitenberglaan 4 in Arnhem. Met onder andere aandacht voor het Noorderlicht wat nu regelmatig te zien is. En een terugblik op de meteorenzwerm de Perseïden. Ook aandacht voor de Europese satelliet BepiColombo. Die vloog vlak langs Mercurius, en zal dat nog een antal keren gaan doen. Kom ook langs en je hoort het hoe en waarom hierover.

Van 14.30 tot 15.30 uur in de Stadsboerderij, vlakbij NS-station Arnhem Presikhaaf.

De Zon op 21 september 2024 door Rembert Melman

Perseïden gefotografeerd op 12 augustus 2023 vanuit het Sequoia National Park in de USA door Preston Dyches/NASA 

Dit jaar de kans om veel meteoren te zien extra gunstig omdat de Maan niet zal storen. Die is weliswaar voor de helft verlicht (Eerste Kwartier) maar gaat om 23.00 uur onder, en rond die tijd is ook de avondschemering afgelopen. De meteoren komen uit één punt aan de hemel, de zogenaamde radiant. Die ligt in het sterrenbeeld Perseus - vandaar de naam Perseïden. In werkelijkheid bewegen de meteoren evenwijdig aan elkaar, maar geprojecteerd op de sterrenhemel lijken ze uit één punt te komen. Net als de rails en bovenleiding die uit één punt op de horizon lijken te komen als je op een spoorwegovergang staat.

In de loop van de nacht komt de radiant steeds hoger aan de hemel te staan waardoor het aantal meteoren toeneemt. Het hoogtepunt is op dinsdagochtend 13 augustus rond 3.45 uur, maar ook de nachten daarvoor en erna zijn nog veel Perseïden te zien. Na middernacht draait de Aarde dezelfde kant op als in zijn baan rond de zon - nog een reden waarom je dan meer meteoren ziet. Denk aan het rijden over de snelweg: je ziet veel meer tegenliggers dan auto's die jou passeren. Op een echt donkere plek kun je rond middernacht zo'n twintig meteoren per uur zien en rond vier uur 's ochtends tussen de veertig en vijftig. Daarnaast zijn er ook nog enkele zogenaamde sporadische meteoren, die niet bij de Perseïdenzwerm horen.

Bij bewolking valt het aantal bezoekers altijd tegen, desondanks waren dat er tussen de dertig en veertig! 🧝🙋🧑‍👮🧛🧓🧑

Ook astronaut André Kuipers kwam door onze telescopen kijken.

Van links naar rechts:  John Rozeboom, André, Floris-Jan van der Meulen en Rembert Melman.

Wil je zelf zulke details op de zon zien (helaas zonder het ISS), kom dan op zondag 2 juli naar de Stadsboerderij Presikhaaf aan de Ruitenberglaan 4 in Arnhem. Van 14.00 tot 17.00 uur laten de vrijwilligers van Sterrenwacht Presikheaven je daar met speciale telescopen genieten van allerlei bijzondere details zoals protuberansen (gigantische uitbarstingen) en zonnevlekken. 

Foto van M101 met de supernova, gemaakt door vrijwilliger Floris-Jan van der Meulen in de nacht van 23 op 24 mei 2023

Alle sterren in deze foto staan op zo'n 100 tot 10.000 lichtjaar afstand en behoren tot onze eigen Melkweg, behalve die ene in het cirkeltje: die staat op 21 miljoen lichtjaar! 

Een supernova is een ster die vele malen groter en massiever was dan onze eigen zon. Als zo'n ster de zon in ons zonnestelsel zou vervangen, zou hij verder reiken dan de baan van Mars. Sterren produceren hun energie door diep in hun kern waterstof tot helium te fuseren. Wanneer een ster voldoende helium in zijn kern verzamelt, neemt zijn energieproductie aanzienlijk toe en zwelt hij op tot een rode reus of superreus, zoals Betelgeuse in het sterrenbeeld Orion. In zulke sterren produceert de kern steeds zwaardere elementen om de onophoudelijke druk van de zwaartekracht te compenseren. Maar als de kern eenmaal ijzer begint te maken zijn de dagen van de ster geteld: de vorming van elementen die zwaarder zijn dan ijzer verbruikt energie in plaats van dat het energie oplevert. Omdat de kern het immense gewicht van de ster niet langer kan dragen stort hij uiteindelijk in, wat leidt tot een catastrofale supernova-explosie. De uitbarsting van licht en energie is ongeveer gelijk aan 10 miljard normale sterren!

Het licht van deze explosie heeft dus 21 miljoen jaar door de ruimte gereisd voordat het vorige week eindelijk onze planeet bereikte. Astronomen zullen de supernova de komende weken zeker in de gaten blijven houden en eventuele schommelingen in de helderheid vastleggen voordat hij uiteindelijk verdwijnt. 

*Grijze nachten: van medio mei tot eind juli staat de zon 's nachts minder dan 18 graden onder de horizon. Daardoor blijft het de hele nacht schemeren. 

Astronomie is voor iedereen, van alle culturen en van alle leeftijden. 

Het enige wat je nodig hebt, is interesse (en soms onze hulp en/of een telescoop). 

De nacht zal nooit meer hetzelfde zijn!